Jakie strategie ułatwią pracę logopedyczną z małym dzieckiem słabowidzącym w kontekście efektywnego wykorzystania jego możliwości wzrokowych? Słabowzroczność małych dzieci jest zjawiskiem trudnym do jednoznacznego zdefiniowania. W stosunku do dzieci starszych oraz osób dorosłych, które efektywnie współpracują podczas badania klinicznego i (lub) funkcjonalnego, kryteriami określającymi słabowzroczność są takie parametry jak ostrość wzroku i pole widzenia ([nn] 1992; Corn, Lusk 2010). Niełatwo je zastosować do dzieci w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym, kiedy to diagnoza trudności w zakresie funkcjonowania wzrokowego opiera się przede wszystkim na obserwacji reakcji i zachowań dziecka. Dlatego sformułowanie „małe dziecko słabowidzące” należy rozumieć jako dziecko z rozpoznaniem choroby okulistycznej, manifestującej się konsekwencjami mającymi wpływ na jego rozwój, np. niską ostrością wzroku, zaburzeniem wrażliwości na kontrast, zaburzeniem wrażliwości na światło i ubytkami w polu widzenia. Różne są przyczyny problemów w funkcjonowaniu wzrokowym małych dzieci – od chorób umiejscowionych w poszczególnych elementach gałki ocznej, w nerwie wzrokowym i w dalszych etapach drogi wzrokowej po uszkodzenia pól wzrokowych w korze mózgowej. Współcześnie w grupie dzieci słabowidzących dominują takie rozpoznania okulistyczne jak: retinopatia wcześniaków, częściowy zanik nerwów wzrokowych, niedorozwój nerwów wzrokowych, zaćma wrodzona, wysoka krótkowzroczność, szczelina (coloboma) różnych części oka i albinizm (Seroczyńska, Grałek, Kanigowska 2007; Walkiewicz-Krutak 2017). Z uwagi na konsekwencje towarzyszące określonej chorobie okulistycznej istotne jest, aby logopeda pracujący z dzieckiem słabowidzącym był świadomy specyfiki trudności w zakresie posługiwania się wzrokiem u danego dziecka. Podstawą zrozumienia trudności dziecka powinny być wyniki funkcjonalnej oceny widzenia, którą zwykle przeprowadza specjalista rehabilitacji wzroku osób słabowidzących. Współcześnie wskazuje się na określoną specyfikę rozwoju mowy u dzieci z niepełnosprawnością wzrokową, opóźnienie w nabywaniu mowy, nierównomierne tempo rozwoju mowy, nieprawidłowości dotyczące zasobu słownictwa, formalizację wypowiedzi czy obecność zasobu słów niewiążących się z poznaniem obiektu, który jest reprezentowany przez dane słowo (Zaorska 2016). Z tego powodu dziecko, które dysponuje określonymi możliwościami wzrokowymi, należy wspomóc w zakresie rozwoju mowy i komunikacji odpowiednio dobraną stymulacją wzroku. Przejawy słabowzroczności u małych dzieci W przypadku małych dzieci dokładna ocena ostrości wzroku jest możliwa dopiero wówczas, kiedy dziecko rozpoznaje optotypy (symbole) wykorzystywane na tablicach do badania ostrości wzroku i współpracuje z badającym. Praktyka pokazuje, że najwcześniej ma to miejsce ok. 3. a w odniesieniu do dzieci słabowidzących – często później. U niemowląt i małych dzieci, które nie mają jeszcze możliwości rozpoznawania znaków używanych na tablicach do badania ostrości wzroku, należy przeprowadzić funkcjonalną ocenę ostrości wzroku (jest ona jednym z elementów funkcjonalnej oceny widzenia). Należy wówczas ustalić, jaki najmniejszy obiekt dziecko jest w stanie zauważyć i w jakiej, maksymalnej odległości może się on znajdować, aby mógł być przez dziecko dostrzeżony (Walkiewicz-Krutak 2014b). Logopeda pracujący z dzieckiem z niską ostrością wzroku powinien wiedzieć, jakiej wielkości obiekty i z jakiej odległości jest w stanie dostrzec dane dziecko. Istotna jest także wiedza o preferowanej odległości przyglądania się obiektom i obrazkom, a także preferowanej wielkości obiektów i obrazków, które wykorzystuje się podczas pracy z dzieckiem, tak aby prowadzone działania były dla dziecka maksymalnie efektywne. Z obniżeniem ostrości wzroku u dzieci doświadczających słabowzroczności wrodzonej, wiąże się występowanie oczopląsu (zaburzenie prawidłowego, nieruchomego ustawienia oczu w postaci mimowolnych, rytmicznych drgań gałek ocznych, które utrudniają fiksację). Dzieci z oczopląsem, aby uzyskać lepszą ostrość wzroku, wykorzystują „strefę ciszy”, czyli pozycję oczu, która jest inna niż ustawienie centralne, a która umożliwia zmniejszenie częstotliwości drgań lub powoduje chwilowe zablokowanie oczopląsu. Stosunkowo często strefa ciszy powstaje przy skierowaniu oczu w bok, nierzadko też dzieci ustawiają wówczas głowę inaczej niż centralnie (wyrównawcze ustawienie głowy). Zatem pozycja oczu i głowy pozornie sugerująca brak patrzenia dziecka w określonym momencie pracy ze specjalistą, może faktycznie oznaczać maksymalne zaangażowanie możliwości wzrokowych dziecka w rozpoznanie określonego obiektu, obrazka czy napisanego wyrazu. Dzieci słabowidzące dość często doświadczają również zaburzenia wrażliwości na kontrast – zdolności dostrzegania małych różnic w jasności i barwie sąsiadujących powierzchni (Hyvärinen, Jacob 2011). Z perspektywy funkcjonalnej oznacza to trudność z dostrzeganiem obiektów o niskim poziomie kontrastu. Dzieci z zaburzoną wrażliwością na kontrast mają trudności z rozróżnianiem i rozpoznawaniem obiektów i ich elementów (szczegółów), jeśli są one prezentowane na podobnym kolorystycznie i niekontrastującym tle. Wrażliwość na kontrast ma decydujące znaczenie dla jakości widzenia, a jej zaburzenie wpływa na wiele sfer funkcjonowania dziecka. Dobra wrażliwość na kontrast jest potrzebna dziecku do nawiązania kontaktu wzrokowego z drugą osobą, do dostrzegania zmian w mimice twarzy, do wyodrębniania obiektów znajdujących się na tle innych, do zauważania wewnętrznych elementów w złożonych obiektach, w których barwy nie są mocno nasycone, do interpretacji treści obrazków i wreszcie – do wzrokowej orientacji w przestrzeni oraz podczas wykonywania czynności dnia pomocy dzieciom z niską ostrością wzroku i niską wrażliwością na kontrastPOLECAMY pozyskaj informację od specjalisty, który przeprowadził funkcjonalną ocenę wzroku – jakiej wielkości obiekty i obrazki i z jakiej odległości dziecko dostrzega bez większego wysiłku, pozwól dziecku wziąć do ręki przedmiot (obrazek, napis); wówczas zobaczysz, z jakiej odległości dziecko go ogląda i w jaki sposób patrzy (jak ustawia oczy i głowę), zawsze pokazuj dziecku obiekty (obrazki, napisy) w preferowanej przez nie odległości, choćby była to odległość 5 cm od oka, korzystaj z obrazków (fotografii), w których jest kontrast kolorystyczny między obiektem (obiektami) a tłem, sprawdź, czy zastosowanie dodatkowego oświetlenia (lampki) spowoduje, że dziecko szybciej rozpozna prezentowany obiekt (obrazek, napis), tam, gdzie to możliwe, korzystaj ze stymulacji wielozmysłowej (zwłaszcza podczas prezentowania obiektów nowych dla dziecka) – pamiętaj o tym, że dotyk i dźwięk także pobudzają i motywują dzieci do patrzenia, jeśli pokazywane dziecku obrazki nie są przez nie rozpoznawane, upewnij się, czy dziecko rozpoznaje konkretny przedmiot reprezentowany przez dany obrazek; jeśli tak, przygotuj większy obrazek lub fotografię danego obiektu z zachowaniem kontrastu między obiektem a tłem. Dziecięcej słabowzroczności może towarzyszyć również zaburzenie wrażliwości na światło. Najbardziej skrajną jego postacią jest światłowstręt. Spośród schorzeń układu wzrokowego występujących w grupie małych dzieci światłowstręt najczęściej towarzyszy albinizmowi, szczelinie tęczówki i aniridii (beztęczówkowości). Dzieci z tymi chorobami doświadczają znaczącego dyskomfortu podczas przebywania na zewnątrz bez ochrony przed światłem (zwłaszcza w słoneczne dni), w wielu przypadkach niemożliwe jest korzystanie ze wzroku bez odpowiednich okularów z wysokimi filtrami przeciwsłonecznymi. Dzieci te wrażliwe są również na odbicia światła od rozmaitych powierzchni, takich jak: wypolerowana podłoga, lśniąca kartka papieru czy inne błyszczące obiekty. Dyskomfort wynikający ze światłowstrętu może oznaczać nawet ból oczu. W przypadku zaburzonej wrażliwości na światło otoczenie fizyczne dziecka słabowidzącego często wymaga modyfikacji i adaptacji, aby maksymalnie zminimalizować dyskomfort wynikający z tego zaburzenia. Powierzchnie obiektów znajdujących się w otoczeniu powinny pochłaniać światło, a nie je odbijać. Pomocne mogą tu być np. dywan położony na błyszczącej podłodze, matowa podkładka na powierzchni biurka, czapka z daszkiem i szkła absorpcyjne. Jedną z najbardziej dostępnych modyfikacji jest zmiana położenia ciała w stosunku do źródła światła, czyli np. siadanie tyłem do okna (Walkiewicz-Krutak 2015).Strategie pomocy dzieciom ze światłowstrętem sprawdź, jakie rozpoznanie okulistyczne ma dziecko słabowidzące, z którym będziesz pracować – jeśli w danej chorobie występuje dysfunkcja tęczówki, należy spodziewać się występowania światłowstrętu, obserwuj dziecko w różnych warunkach oświetleniowych – w pomieszczeniach z większym i mniejszym natężeniem światła – sprawdź, czy mruży (zamyka, zasłania) oczy, czy potyka się o przedmioty czy nie, jeśli pracujesz z dzieckiem ze światłowstrętem, dowiedz się, czy chce (powinno) używać szkieł absorpcyjnych także w pomieszczeniach, zaaranżuj przestrzeń do pracy tak, aby dziecko znajdowało się tyłem do okna, unikaj błyszczących zabawek, książek i obrazków z błyszczącego papieru. Niektóre dzieci słabowidzące doświadczają nieprawidłowości w zakresie pola widzenia (dzieci doświadczające chorób siatkówki i nerwu wzrokowego). Ubytki w polu widzenia występujące u małych dzieci można podzielić na: ubytki obwodowe – dotyczące obwodowych obszarów pola widzenia, utrudniające orientację wzrokową w przestrzeni, ubytki rozsiane w różnych częściach pola widzenia – mające wpływ na percepcję spostrzeganych obiektów i przestrzeni, ubytek centralny – dotyczący centralnej części pola widzenia, odpowiedzialnej za dobrą ostrość wzroku (Walkiewicz-Krutak 2014b). Dziecko, które ma znaczące ograniczenia obwodowego pola widzenia, np. dziecko z retinopatią wcześniaków 3, 4 i 5 stopnia na skutek zniszczenia siatkówki obwodowej i (lub) jej częściowego odklejenia się, korzysta tylko z centralnej części siatkówki (o ile funkcja widzenia centralnego jest zachowana). W praktyce oznacza to widzenie jedynie tego, co znajduje się na wprost oczu dziecka. Aby móc dostrzegać obiekty znajdujące się poza centralnym polem widzenia, dziecko musi poruszać głową i oczami w celu przeszukania wzrokiem (centralną częścią pola widzenia) otoczenia wokół siebie. Dzieci ze znaczącym ograniczeniem pola widzenia mają problemy z orientacją w przestrzeni i samodzielnym poruszaniem się. Natomiast dziecko mające centralny ubytek pola widzenia (np. jako konsekwencję stanu zapalnego w dołku środkowym) może mieć trudność z rozpoznawaniem twarzy, widzeniem szczegółów, odczytywaniem wyrazów i zdań (problemy tożsame z obniżeniem ostrości wzroku, ponieważ dołek środkowy odpowiada nie tylko za centralną część pola widzenia, ale także za ostrość wzroku i widzenie kolorów). W przebiegu niektórych schorzeń siatkówki i nerwu wzrokowego może wystąpić utrata fragmentów pola widzenia w różnych jego obszarach, zależnie od tego, które obszary siatkówki i drogi wzrokowej zostały uszkodzone. Dziecko dotknięte tego typu ubytkami może nie zauważać np. części przedmiotu czy fragmentu osoby. Od rozmiaru ubytków, ich lokalizacji i wielkości zależy stopień uszkodzenia pomocy dzieciom z nieprawidłowościami w zakresie pola widzenia dowiedz się od specjalisty, który przeprowadził funkcjonalną ocenę wzroku, czy dziecko posiada ograniczenia w polu widzenia lub czy potencjalnie (w przypadku określonej choroby) należy się ich spodziewać, jeśli dziecko ma ograniczenia obwodowego pola widzenia (należy się ich spodziewać u dzieci z retinopatią wcześniaków), pokazuj dziecku obiekty (obrazki, napisy) w centralnej części pola widzenia, pozwól dziecku wziąć do ręki przedmiotobrazek/napis – wówczas zobaczysz, jak dziecko ustawi obiekt do oglądania (ustawi go w preferowanym przez siebie obszarze pola widzenia). Dzieci, które mają dysfunkcję siatkówki w obszarach obwodowych, mają także zaburzoną funkcję adaptacji do zmieniających się warunków oświetleniowych. W sytuacjach związanych z przechodzeniem z dobrze oświetlonego do ciemniejszego pomieszczenia, np. podczas wchodzenia z dobrze oświetlonego holu do słabo oświetlonego pokoju, potrzebują więcej czasu na adaptację do gorszych warunków oświetleniowych. W praktyce oznacza to, że dziecko z takim zaburzeniem, które w warunkach dobrego oświetlenia wykonuje większość zadań i czynności z kontrolą wzrokową, przy niskim poziomie oświetlenia staje się osobą funkcjonalnie niewidomą – nie jest w stanie efektywnie korzystać ze wzroku, szczególnie przy nagłych zmianach pomocy dzieciom z zaburzeniami adaptacji do zmieniających się warunków oświetleniowych bserwuj, czy zmiany oświetlenia mają wpływ na korzystanie ze wzroku przez dziecko, jeśli tak, staraj się pracować z dzieckiem w optymalnych dla niego warunkach oświetleniowych i nie narażaj je na nagłe zmiany oświetlenia. Trudności dzieci słabowidzących w rozwijaniu wybranych umiejętności okresu niemowlęcego Wzrok w sposób istotny pośredniczy w rozwoju komunikacji przedsłownej między rodzicami a dzieckiem i formowaniu się więzi emocjonalnej między nimi. Sygnały odbierane za pośrednictwem wzroku prowokują, zarówno dziecko, jak i rodzica, do odpowiedzi i kontynuowania dialogu przedsłownego (Orkan-Łęcka, Dąbrowska 2004). Możliwość obserwowania przez niemowlę wyrazu twarzy rodziców, odpowiadanie uśmiechem na uśmiech ułatwia nawiązywanie i wzmacnianie przywiązania. Dlatego znaczącą trudnością w zakresie rozwoju komunikacji słabowidzącego niemowlęcia jest brak reakcji na twarz drugiej osoby. Jeśli ostrość wzroku i wrażliwość na kontrast są u dziecka bardzo niskie, nie ma ono możliwości zauważenia twarzy w ogóle lub zauważenia jej elementów istotnych dla komunikacji i rozwoju emocjonalno-społecznego, takich jak oczy i usta. Dlatego, jeśli tylko dzieci przejawiają choćby najmniejsze możliwości zauważenia twarzy, należy podjąć starania, aby uczynić twarz łatwiejszą do zauważenia poprzez zastosowanie kontrastu (np. mocnego makijażu oczu i ust). Pomocne jest także dodatkowe oświetlenie twarzy i przybliżanie jej do dziecka, a także powolne przesuwanie jej w różne obszary pola widzenia. Warto zabiegać o to, aby słabowidzące niemowlę miało możliwość dostrzeżenia szczegółów wewnętrznych twarzy, choćby po to, by mogło odpowiedzieć uśmiechem na uśmiech bliskiej osoby, ale także po to, by rozbudzać w nim zainteresowanie nawiązywaniem i utrzymywaniem kontaktu wzrokowego (Walkiewicz-Krutak 2014a). Dziecko, które jest już w stanie dostrzec elementy wewnętrzne twarzy, może efektywniej korzystać ze wsparcia logopedy (z wykorzystaniem prezentacji sposobów oddychania, układania ust podczas wypowiadania określonych głosek, sylab i wyrazów, czy prezentowania określonych ekspresji na twarzy).Strategie oddziaływań z wykorzystaniem twarzy dla dzieci słabowidzących zastosuj (lub wzmocnij) kontrast w swojej twarzy (intensywny makijaż, kolor włosów kontrastujący z cerą, opaska na głowę kontrastująca z kolorem włosów), usiądź przed dzieckiem tak, aby naturalne światło z okna padało na twoją twarz, lub zastosuj dodatkowe oświetlenie twarzy (lampka znajdująca się za dzieckiem i skierowana na twoją twarz), prezentuj swoją twarz w odległości, z której dziecko jest w stanie ją dostrzec (w przypadku słabowidzących niemowląt jest to zwykle bardzo bliska odległość; z czasem ta odległość może się zwiększyć, jeśli dziecko nie zareagowało na statycznie zaprezentowaną twarz, poruszaj nią przed oczami dziecka (zarówno prezentowanie twarzy w różnych obszarach pola widzenia, jak i sam ruch mogą być czynnikami sprzyjającymi dostrzeżeniu twarzy i skierowaniu na nią uwagi), zastosuj wyrazistą, przejaskrawioną mimikę, zwłaszcza jeśli chcesz zwrócić uwagę dziecka na sposób poruszania ustami, np. prowokując dziecko do wokalizacji czy wywołując określone sylaby lub głoski, skupiaj uwagę dziecka na sobie i swojej twarzy przyjemnym głosem i zróżnicowaną intonacją oraz dotykiem, daj dziecku czas na reakcję, powtórz kilka razy próbę nawiązania kontaktu wzrokowego i zainteresowania swoją twarzą. Rozwój języka jest konsekwencją prawidłowego kształtowania się wszystkich funkcji i sfer rozwojowych, a więc zarówno rozwoju motoryki, manipulacji, jak i spostrzegania wzrokowego i percepcji słuchowej. Istotne jest harmonijne dojrzewanie wszystkich funkcji i umiejętności, a zaburzeni... Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów Co zyskasz, kupując prenumeratę? 6 wydań magazynu "Forum Logopedy" Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online Możliwość pobrania materiałów dodatkowych ...i wiele więcej! Sprawdź

Upośledzona zostaje reakcja na światło, może pojawić się bolesność uciskowa gałek ocznych. Jeśli dojdzie do uszkodzenia dróg wzrokowych w obrębie kory wzrokowej, pojawią się obustronne i symetryczne ubytki w polu widzenia. Wady wzroku. Zaburzenia widzenia najczęściej pojawiają się w przebiegu wad wzroku.

ubytki w polu widzenia forum